Jak podała Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, w 2023 roku oddano do użytku 200 km dróg ekspresowych i 50 km autostrad. Aby nowe drogi mogły powstawać, Skarb Państwa musi nabyć własność gruntów pod ich budowę. Odbywa się to w drodze decyzji wywłaszczeniowej, na mocy której dotychczasowy właściciel gruntu otrzymuje odszkodowanie za utratę własności nieruchomości. W takiej sytuacji pojawia się pytanie jakie obowiązku podatkowe powstają w przypadku otrzymania odszkodowania za wywłaszczenie.
Jeżeli właścicielem gruntu jest osoba fizyczna, odszkodowanie z tytułu wywłaszczenia zazwyczaj będzie korzystać ze zwolnienia podatkowego. Zwolnienie nie będzie niemożliwe tylko w przypadku nabycia gruntu na dwa lata przed wszczęciem postępowania wywłaszczeniowego za cenę niższą, niż 50% odszkodowania. Jeżeli nabycie nastąpiło wcześniej niż 2 lata przed postępowaniem wywłaszczeniowym, lecz cena stanowiła ponad 50% odszkodowania, lub stanowiła mniej, niż 50% odszkodowania, lecz została nabyta wcześniej, niż 2 lata, kwota otrzymanego odszkodowania będzie zwolniona z podatku.
Z podobnej preferencji nie skorzystają podatnicy podatku dochodowego od osób prawnych. Otrzymane wynagrodzenie będzie opodatkowane podatkiem dochodowym (za wyjątkiem, gdy odszkodowanie zostanie wypłacane stosownie do przepisów ustawy z dnia 11 sierpnia 2001 r. o szczególnych zasadach odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu – wówczas będzie zwolnione z podatku na takich samych zasadach, jak odszkodowanie za wywłaszczenie osoby fizycznej).
Co jednak z podatkiem VAT?
W tym przedmiocie w wyroku z 11 lipca 2024 r. wypowiedział się Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał (sygn. C-182/23).
Sprawa dotyczyła rolnika będącego czynnym podatnikiem VAT. W 2017 roku został wywłaszczony za odszkodowaniem z części posiadanych przez siebie gruntów (wywłaszczenie pod budowę drogi publicznej). Nabrał on wątpliwości, czy w zakresie wywłaszczenia działa jako przedsiębiorca, czy może jako osoba niebędąca podatnikiem VAT. W odpowiedzi na zapytanie, Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej wydał interpretację podatkową, w której uznał, że podmiot w zakresie wywłaszczenia z nieruchomości rolnej działa jako podatnik VAT.
W wyniku skargi złożonej na wydana interpretację, wojewódzki sąd administracyjny uchylił ją. Organ podatkowy złożył jednak skargę kasacyjną, w której wskazywał, że skoro właściciel, będący czynnym podatnikiem VAT, wykorzystywał nieruchomość do działalności opodatkowanej, to również w zakresie wywłaszczenia z tej nieruchomości występuje jako podatnik VAT.
W celu rozstrzygnięcia sprawy, Naczelny Sąd Administracyjny wystąpił z pytaniem prejudycjalnym do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
Z dotychczasowego orzecznictwa TSUE wynika, że aby w podobnej sytuacji uznać rolnika za podatnika VAT w zakresie zbycia nieruchomości rolnych, należy wykazać, że podejmuje on działania w przedmiocie obrotu nieruchomościami, jak profesjonalny handlowiec. Natomiast nie można uznać go za podatnika VAT wyłącznie z powodu zmiany przeznaczenia gruntu, które nastąpiło niezależnie jego woli. (zob. wyrok z 15 września 2011 r. w połączonych sprawach C 180/10 i C 181/10).
W przedmiotowej sprawie Trybunał uznał jednak, że skoro wywłaszczona nieruchomość wchodziła w skład majątku przedsiębiorstwa, byłego właściciela należy uznać za podatnika VAT w tym zakresie, nawet jeśli nie prowadzi żadnej działalności w zakresie obrotu nieruchomościami i nie podjął w tym celu żadnych działań. Jednocześnie Trybunał zaznaczył, że w przypadku, gdyby przedmiotowa nieruchomość nie była wykorzystywana w działalności gospodarczej, wówczas do otrzymanego wynagrodzenia nie znajdą zastosowania przepisy o podatku VAT.
Podsumowując, w przypadku podatku VAT przy wywłaszczeniu z nieruchomości istotne jest jej wykorzystywanie przez podmiot wywłaszczony. Jeżeli była ona wykorzystywana w działalności gospodarczej, wówczas odszkodowanie będzie opodatkowane podatkiem VAT, jeżeli natomiast podmiotem wywłaszczanym będzie osoba nieprowadząca działalności gospodarczej lub nieruchomość nie była wykorzystywana w takiej działalności, wówczas nie będzie on uznany za podatnika VAT.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
Stan prawny na dzień 02 sierpnia 2024 r.
Autor: radca prawny Rafał Knap
